Cümlenin Öğeleri Nelerdir? Cümlenin Öğeleri Nasıl Bulunur?

23 Ocak 2019

Cümlenin Öğeleri

Türkçe Dersinin temel konularından olan cümlenin öğeleri konusunu örneklerle birlikte açıklayarak cümlenin öğeleri nasıl bulunur, cümlenin öğeleri nelerdir, sözde özne nedir, gizli özne nedir, tümleç nasıl bulunur, cümlenin öğeleri test gibi sorulara yanıt vererek açıkladık.

Bir duygu, düşünce veya durumu tam olarak anlatan sözcük ya da söz öbeklerine cümle denir. Cümle içindeki sözcüklerin tek başına ya da diğer sözcüklerle grup oluşturarak yaptıkları göreve de öğe denir.

Yargı bildirmek cümle olmanın en önemli koşuludur. Şahıs bildirmek, cümle olmak için her zaman gerekli değildir. Cümlede bulunabilecek öğeler; yüklem, özne, nesne ve tümleçlerdir. Bunların özelliklerinin neler olduğunu şimdi ayrı ayrı görelim.

Cümlenin Temel Ögeleri

1-Yüklem(eylem,fiil)

2-Özne

3-Tümleç

1-Yüklem (Eylem,fiil)

Cümlede işi, hareketi,yargıyı bildiren unsura denir. Yüklem genellikle cümlelerin sonunda bulunur. Bu tür cümlelere kurallı cümle denir. Eğer yüklem cümlenin ortasında veya başında olursa bu tür cümlelere devrik cümle denir.

Yüklemi bulmak için her hangi bir soru yoktur. Yüklem bir sözcükten oluşa bileceği gibi sözcük grubundanda oluşabilir.

Örnek :

Kardeşimin bebeği, kapının arkasındaymış.

Cümlesinde “kapının arkasındaymış” isim tamlaması yüklem görevinde kullanılmıştır.

Örnekler:

-Annemle bugün okula gittik. (gittik yüklem)

Yüklem cümlenin sonunda olduğu için kurallı cümleye örnek vermiş olduk.

-Gelmedi bugün okula Yiğit. (gelmedi yüklem)

Yüklem cümlenin başında olduğu için devrik cümleye örnek vermiş olduk.

-Buğlem bugün çok ağladı. (ağladı yüklem)

-Babam ekmek aldı. (aldı yüklem)

-Görmedim Adem ‘i . (görmedim yüklem)

-Kitabımı okudum. (okudum yüklem)

2-Özne

Yüklemin bildirdiği iş,oluş ya da durumu yapan veya cümledeki olayı karşılayan ögeye özne denir.

Özne, cümlenin temel öğesidir; ancak her cümlede bulunmak zorunda değildir. Özne,fiil cümlesinde işi yapandır.

İsim cümlelerinde bir eylem bulunmadığı için özne,yüklemin bildirdiği durumda olandır. Özne,yükleme sorulan kim,ne soruları ile bulunur. Fakat özne sorusunu yükleme yapan kim,olan ne ? biçimlerinde sormak daha doğru olur.

Örnekler:

-Annem bugün cam sildi. (silen kim?)

Cümlesinde silme eylemini gerçekleştiren annem kelimesidir.Bunu yükleme sorduğumuz “silen kim?” sorusu ile bulabiliriz.

-Bugün hava çok sıcaktı.(sıcak olan ne?)

Yükleme sorduğumuz “sıcak olan ne?”cevap durumundaki hava sözcüğü özne görevindedir.

Özne; gerçek özne, gizli özne ve sözde özne olmak üzere üç grupta incelenir.

1-Gerçek özne

Yüklemin bildirdiği yargıyı gerçekleştiren ya da yargının konusu olan varlığın cümlede açıkça ifade edildiği öznedir.

Örnek:

Adem bugün bize geldi. (kim geldi) cümlesinde Adem öznedir.

2-Gizli Özne

Cümlede bir sözcük olarak bulunmayan öznelere gizli özne denir.

-Bu soruyu size çözeceğim.(çözecek olan kim?) Cümlenin yüklemi “çözeceğim” sözüdür. Özneyi bulmak için “çözecek olan kim?” diye sorarız.”Ben” cevabını alıyoruz;ancak bu söz cümlede yoktur. Öyleyse bu cümlenin öğesi gizli öznedir.

3-Sözde Özne

Eylemin kim tarafından yapıldığı belli olmayan cümlelerde işten etkilenen unsur özne kabul edilir.Böyle öznelere sözde özne denir.

Örnek:

-Bu sorun çok canımı sıktı.

Cümlesinin yüklemi “ sıktı “ sözcüğüdür.Özneyi bulmak için “sıkan ne”diye sorarız.”Bu Sorun” cevabını alıyoruz.”Bu sorun” sözü burada özneymiş gibi gözüksede aslında işi yapan değil, işten etkilenen konumundadır.Bu yüzden sözde özne olarak kabul edilir.

3-Tümleç

Cümlenin anlamını yer,zaman,yön,biçim,neden yönlerinden tamamlayan kelime ya da kelime gruplarına tümleç denir. Cümlede tümleci bulmak için yükleme “neyi,kimi,ne, nereye,ne zaman,nasıl,neyi,niçin” sorularını sorarız.

Örnekler:

-Annem Bünyan’a gitti.

Cümlesinde yükleme “nereye” sorusunu sorduğumuzda Bünyan’a cevabını alıyoruz.

-Kırmızı kalemi az önce buldum.

Cümlesinde “ne zaman” sorusunun cevabı “az önce”

-Tuhaf tuhaf yüzümüze bakıyordu Ali.

“Nasıl” sorusunun cevabı “tuhaf tuhaf”

-Annem odamı dağınık görünce bana çok kızdı.

“ Ne zaman” sorusunun cevabı “odamı dağınık görünce”

-Doğum günüme bütün arkadaşlarım geldi.

“Nereye” sorusunun cevabı “doğum günüme”

-Odamı her zaman temiz tutarım.

“Ne zaman”sorusunun cevabı “her zaman”

“Neyi” sorusunun cevabı “odamı”

“Nasıl” sorusunun cevabı “temiz”

BENZER YAZILAR

Cümlenin Öğeleri Nelerdir? Cümlenin Öğeleri Nasıl Bulunur?