İlk Türk İslam devletlerinde vergi

Türk İslam devletleri tarımdan madenciliğe çok çeşitli ekonomik faaliyetlerde bulunmuştur. Bu ekonomik faaliyetler, İslamiyet öncesi Türklerde olduğu gibi halkın refah düzeyinin yükseltilmesi amacıyla düzenlenmiştir. Kutadgu Bilig’de; “Halkın zenginliği, bey’in zenginliği demektir.” şeklinde ifade edilmiştir. Türk İslam devletleri, sosyoekonomik açıdan gelişmiş bölgelerde kuruldukları için bu bölgelerde zengin bir ekonomik yapıya sahip oldular. Türk İslam devletlerinde ekonomik faaliyetler; 1.Tarım-hayvancılık, 2.İmalât (zanaatsal üretim) 3.Ticaretolmak üzere üçe ayrılır, devlet gelirlerinin önemli bir kısmını tarımdan elde edilen vergi gelirleri oluştururdu. Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk adlı eserinde, Türk İslam devletlerindeki halkın büyük çoğunluğunun yerleşik hayata geçtiğini ve tarıgçılık (çiftçilik) yaptığını belirtmiştir. Karahanlılar Dönemi’nde; Türklerin gelişmiş bir tarım kültürüne sahip oldukları görülür. En çok yetiştirilen tarım ürünleri; buğday, arpa,darı, çavdar, susam, pirinç, çörekotu, sebze (soğan, kabak, şalgam) ve meyvelerdir. Gazneliler de tarımda sulama kanalları açarak üretimi artırmaya çalışmışlardır. Büyük Selçuklular da tarıma önem vermiş, yaptırdıkları sulama kanalları ile pamuk üretimini çok geliştirmişlerdir. Türkiye Selçukluları’nda ise durum biraz daha farklıdır. Çünkü bu ülkedeki tarım faaliyetleri, şehir hayatının kenar bölgelerinde meyvecilik ve bağcılık olarak yapılmıştır. Türk İslam devletlerinin kurulduğu coğrafyaların madenler bakımından zengin olması, Türk şehirlerinin birçoğunun demir, bakır ve gümüş eşyaların imalatının yapıldığı bir merkez hâline gelmesini sağlamıştır. Bu şehirlerde ayrıca dokumacılık, dericilik, çini, kâğıt ve cam imalâtı da yapılmıştır. İlk Türk İslam devletlerinde vergi ; 1.Öşür, haraç, cizye ve zekat 2.Bağlı beylik ve devletlerin ödediği vergiler 3.Kervanlar, tüccarlar ve pazarlardan alınan vergiler 1. Zekat: Müslüman halktan, belli bir sayıda hayvanı değerli maden, topraktan elde edilen ürünler ve ticari eşyası olan kişilerden 1/40 oranında alınan vergi 2. Öşür: Müslüman halkın yetiştirdiği ürün üzerinden alınan vergi 3. Haraç: Gayrimüslim halkın yetiştirdiği ürün üzerinden alınan vergi 4. Cizye: Devletin koruması karşılığında askerlik çağındaki gayrimüslim halkın erkeklerinden alınan vergi. Kadınlar, ihtiyarlar, din adamları çocuklar bu vergiden muaftılar Hayvancılık, ilk dönemlerden itibaren Türklerin hayatında önemli bir yere sahip olmuş; Hayvan sahiplerinden ağnam adı verilen vergi alınmıştır. Türk İslam devletlerinde ticaret; Büyük önem verilmiş, ticaret yollarının geçtiği önemli şehirlere sahip olma düşüncesi oluşmuştur. Bu düşünce, Türk Cihan Hâkimiyeti anlayışının etkisiyle, Türk İslam devletlerinde de devam etmiştir. Karahanlıların İpek Yolu’nun geçtiği önemli şehirlere sahip olması, onların ciddi gümrük vergisi geliri elde etmelerini sağlamıştır. Karahanlılar ticareti canlandırmak için yollara kervansaraylar yaptırmışlardır. Gazneliler, Hindistan Seferleri’nden elde edilen ganimet gelirleri ile gelişen güçlü bir ekonomiye sahipti. İpek ve baharat yolları üzerindeki bazı şehirlere de sahip olmaları, Gaznelilerde ticari hayatın canlı olmasını sağlamıştır. Türk İslam devletleri ticarette para olarak diğer Müslüman devletler gibi dinar (altın) ve dirhemi (gümüş)kullanıyorlardı. Örnek: Beylikler Dönemi’nde iyi bir koyun on iki dirhem, bir ritl (1kg.) bal, 1/3 dirhem, Germiyan’da bir mud (100-120 kg.) buğday on beş dirhem fiyatla satılıyordu. Türkiye Selçuklularının ekonomide yaşattığı canlılık, Moğolların yaptıkları baskı ve yağma sonucunda yavaşlamıştır. İkinci Beylikler Dönemi; Beylikler, kuruldukları coğrafyalara göre; buğday, arpa, her çeşit meyve, pamuk ve ipek yetiştirmiş ve hayvancılık yapmıştır. İhraç edilen malların başında her türden kumaş, pamuk, halı, ipek gibi ürünler yer alıyordu. Anadolu’da dokunan halı ve kilimler, sahip oldukları güzelliklerle Avrupada ün kazanmıştır.

İlk Türk İslam devletlerinde vergi

İlk Türk İslam Devletlerinde Ekonomi